Benjamin Netanyahu na Ayatollah Ali Khamenei na nafasi ya Donald Trump na serikali ya watu wa Marekani katika vita hii ya ukanda wa Ghuba kati ya Israel na Iran.
Utangulizi
Siku chache zilizopita, anga la Mashariki ya Kati liligubikwa tena na moshi wa makombora, na sauti ya tahadhari ikitanda Tel Aviv hadi Tehran. Israel na Iran, Benjamin Netanyahu na Ayatollah Ali Khamenei, mahasimu wa muda mrefu, wamerudi vitani — si tena kwa maneno au vitisho vya kisiasa, bali kwa mashambulizi ya moja kwa moja. Vita ya Israel na Iran imeibua hofu mpya: mbio za silaha za nyuklia, na mustakabali wa usalama wa dunia unaotikisika kwa kasi.
Juni 17
Washirika Waongea: Donald Trump (Marekani) na Xi Jin Ping (China)
Donald Trump (Marekani)
- Trump amepongeza shambulio la Israel dhidi ya Iran likiwa “mazingira mazuri na mafanikio” na ameonya, “Iran lazima ifanye makubaliano sasa au itakumbwa na mashambulio makali zaidi” .
- Amesisitiza kuwa Iran haipaswi kuwa na silaha za nyuklia kabisa, akiongeza kuwa Marekani inaweza kutuma maafisa wakuu kama Steve Witkoff au JD Vance kwa mazungumzo ikiwa Watu wa Umoja wa Uarabuni wataruhusu.
- Alitoa wito kwa raia wa Tehran kuondoka haraka, akisema, “kila mtu aondoke mji huo sasa,” hatua iliyosababisha mashaka ya kuingilia mgogoro.
- Trump ameondoka mapema kwenye mkutano wa G7 kuelekea Washington, akithibitisha kuwa hatafanya mazungumzo rasmi ya kusitisha mapigano, bali yanapaswa “kuisha kabisa” na kumaliza masuala ya nyuklia.
Rais Xi Jinping & Wizara ya Mambo ya Nje (China)
- Rais Xi Jinping ametaka pande zote “kupunguza hofu na kuanza kufanya mazungumzo ya haraka”, akiongeza kuwa China iko tayari “kushiriki kikamilifu katika kutafuta suluhisho la amani” .
- Msemaji Mkuu wa Wizara ya Mambo ya Nje, Guo Jiakun, alisema kuwa wito wa Trump kwa wakazi wa Tehran kuondoka ni “kuongeza mafuta kwenye moto”, na kwamba hatua kama hizo zitachochea hali zaidi kama hii ikiendelea.
- China imetangaza kuwaondoa kwa dharura raia wake kutoka Israel na Iran, ikisisitiza kuwa haraka za mazungumzo ni njia pekee ya kuepuka mzozo mpana zaidi .
Mapitio ya Ufafanuzi
| Nchi | Msimamo Mkuu |
|---|---|
| Marekani | Inapiga mkanda juu ya ushawishi wa Israel, inasisitiza kuzuia nuklia na inaepuka kusitisha mapigano; Inashinikiza vikali juu ya Iran. |
| China | Inatilia mkazo diplomasia, kwa kusema hofu ndiyo soko la vita. Inasisitiza mazungumzo kama njia pekee ya amani. |
Hitimisho
Leo tunashuhudia makali ya tofauti baina ya siasa za Marekani na China:
- Marekani (kwa mfano Trump) inaonekana kuunga mkono Israel, kutaka kuiondoa Iran kwenye makubaliano ya nyuklia, na kupinga mapigano ya wazi.
- China inafanya kinyume: inasisitiza kufunga mlango wa vita na kuamsha mazungumzo yanayoendana na usalama wa kiutawala.
Juni 15
Simu ya Trump kwa Netanyahu: Upo Pande Gani?
Usiku wa Juni 13, Donald Trump aliwasiliana na Netanyahu kwa simu ya faragha, akiwaambia kuwa:
“Usalama wa Israel ni kipaumbele, lakini pia dunia haiwezi kuhimili vita vya wazi.”
Simu hiyo imezua tafsiri nyingi.
- Kwa upande mmoja, inaonyesha Trump kutaka kujitenga na hatua za moja kwa moja za kijeshi, akiendeleza ahadi yake ya kutokurudisha Marekani vitani. Angependelea hatua za kidiplomasia zaidi.
- Kwa upande mwingine, inadhihirisha ushawishi wake wa moja kwa moja juu ya sera ya Israel.
Baadhi ya wachambuzi wanasema Trump anacheza kisiasa ndani ya Marekani, huku akiangalia uchaguzi wa 2026.
Mgongano wa Falsafa ya Kujitenga na Umoja wa Kimataifa: Isolationism vs Internationalism
Republicans (Trump & MAGA):
- Wanapinga uingiliaji wa moja kwa moja wa Marekani katika migogoro ya nje.
- Wanapendelea Israel kujitafutia suluhisho bila kuingiza wanajeshi wa Marekani.
- Wanasisitiza ulinzi wa ndani (“America First”) na kutorudia makosa ya vita za Iraq.
Democrats (Biden, Blinken na wengine):
- Wanasisitiza nguvu ya ushirikiano wa kimataifa.
- Wanataka kurejesha mazungumzo ya nyuklia, diplomasia ya pande nyingi, na kuweka vizuizi kupitia UN.
- Wanaamini nguvu ya Marekani iko kwenye kuleta suluhu, si moto wa makombora.
Ushirikiano wa Kimataifa: Iran Yupo Peke Yake?
Licha ya kutengwa na mataifa ya Magharibi, Iran haipo peke yake. Inabebwa na mtandao wa kisiasa unaojumuisha:
- Russia – imekuwa ikitoa msaada wa kiufundi na ulinzi kwa miradi ya chini ya ardhi.
- China – mshirika wa kiuchumi, na mpinzani wa sera za Magharibi barani Asia.
- North Korea – mshirika wa kijasusi na teknolojia, hususan kwenye nyanja za makombora na mitambo ya nishati.
- Hezbollah, Syria na Yemen (Houthi) – mawakala wa kijeshi wa Iran katika ukanda wa Mashariki ya Kati.
Shambulizi la Israel linatafsiriwa kama jaribio la kuharibu mizizi ya kiusalama ya Iran — lakini linaweza kuibua muungano wa nchi za ghuba wenye msimamo mkali zaidi, usio na udhibiti wa kimataifa.
2. Benjamin Netanyahu na Mashambulizi ya Haqi
Netanyahu anacheza kadi yake ya usalama wa taifa na kisiasa:
- Alilenga kuondoa hatari ya Iran kabla ya kukamilisha kutengeneza silaha zake za nyuklia kama inavyohisiwa na mashirika ya kimataifa, na kuunda mazingira ya “kiza kinachopita” kwa Iran.
- Inaonekana ametumia hii kama fursa ya kutumia upinzani wa ndani, mizozo ya kisiasa ndani ya nchi, mashtka ya mashirika ya kimataifa, na msongo wa Gaza kuimarisha rufaa yake.
Hata hivyo, wachambuzi wanahofia kuwa tayari imeharakisha mashambulio ya mbio za nyuklia duniani—kwa sababu Iran imeahidi kujifua upya chini ya ardhi (uchimbaji wa uranium) na kuishambulia zaidi Israel.
Juni 14
Chanzo: Mlipuko wa Kijasusi Ukakolezwa na Uamuzi wa Kisiasa
Tukio la hivi karibuni lilianza pale ambapo Israel ilitekeleza shambulio la angani dhidi ya kituo cha nyuklia cha Fordow, ambacho Iran imekuwa ikikitumia kwa uchakataji wa uranium iliyo karibu na kiwango cha kutengeneza silaha. Kwa mujibu wa vyanzo vya kijeshi, baadhi ya mashambulizi hayo yalilenga mitambo ya chini ya ardhi, na kuliua maofisa waandamizi wa kijeshi wa Iran.
Iran haikusita kujibu. Kwa kutumia makombora na drones, ililenga miji ya Israel, ikiwa ni pamoja na Tel Aviv, na kusababisha vifo kadhaa na majeruhi. Ingawa mifumo ya ulinzi ya Israel (Iron Dome) ilizuia sehemu kubwa ya mashambulizi, taharuki ya wazi imeonekana — katika barabara, vyombo vya habari, na katika lugha ya viongozi.
Israel yaua viongozi wa juu wa Iran katika shambulio la angani
Katika kile kinachoonekana kuwa hatua ya kijeshi iliyopangwa kwa uangalifu mkubwa, Israel ilitekeleza shambulio kali la angani dhidi ya vituo vya kijeshi na vya nyuklia vya Iran mwanzoni mwa wiki hii.
Kwa mujibu wa vyanzo vya usalama wa kimataifa, waliofariki ni pamoja na maafisa wa ngazi ya juu wa Jeshi la Walinzi wa Mapinduzi ya Kiislamu (IRGC) na wahandisi waandamizi waliokuwa wakihusika na mpango wa nyuklia wa Iran.
Shambulio hilo lilifanyika kwa kutumia makombora ya kisasa na drones zenye usahihi mkubwa, likiwa ni jibu la Israel kwa kile ilichokiita “kuongezeka kwa vitisho vya nyuklia kutoka Tehran.”
Iran, kwa upande wake, imeapa kulipiza kisasi kwa nguvu kubwa, ikilenga taasisi za kijeshi za Israel na kupeleka makombora kadhaa kwenye miji ya kusini mwa nchi hiyo — hatua iliyozuia madhara makubwa lakini iliyozua taharuki ya kimataifa.
Historia Fupi ya Mvutano Mkubwa
Uhasama kati ya Israel na Iran si mpya. Tangu mapinduzi ya Kiislamu ya mwaka 1979, Iran imekuwa ikiitaja Israel kama “shetani mdogo”, huku Israel ikihofia nguvu ya Iran kijeshi na kisiasa — hasa kutokana na msaada wake kwa kundi la Hezbollah na Hamas.
Kwa miongo miwili sasa:
- Iran imekuwa ikihusishwa na juhudi za siri za kutengeneza silaha za nyuklia.
- Israel, kwa upande wake, imeapa kutoruhusu hilo litokee, ikiwa tayari kufanya mashambulizi ya mapema (pre-emptive strikes), kama ilivyowahi kufanya dhidi ya Iraq (1981) na Syria (2007).
Viongozi Ambao Wapo Nyuma ya Maamuzi Haya
Benjamin Netanyahu (Israel)
Waziri Mkuu wa Israel, Benjamin Netanyahu, ni sura ya mkakati wa ukali dhidi ya Iran. Anaamini kuwa Iran yenye nyuklia ni tishio la “kutokuwepo kwa Israel kabisa.”
Katika hotuba yake wiki hii, alisema:
“Hatutasubiri kushambuliwa. Hatutasubiri bomu la nyuklia kushuka. Tunachukua hatua sasa.”
Ayatollah Ali Khamenei & Rais Ebrahim Raisi (Iran)
Kwa upande wa Iran, viongozi wake wanasisitiza kuwa mpango wao wa nyuklia ni kwa matumizi ya kiraia, lakini hali ya sasa imeibua mashaka makubwa. Kiongozi Mkuu wa Kidini, Ayatollah Khamenei, ameonya kuwa “Israel imevuka mstari mwekundu wa kimataifa.”
Wasiwasi mkubwa ni kwamba Iran sasa inaweza kuchukulia mashambulizi haya kama uhalali wa kuharakisha kutengeneza silaha za nyuklia kwa ajili ya ulinzi wa taifa.
Mbio za Nyuklia: Hatari ya Kuiambukiza Dunia
Mashirika ya kimataifa kama IAEA yanaeleza kuwa Iran tayari ilikuwa imeshafikia kiwango cha kuchakata uranium kwa asilimia 60, karibu kabisa na kiwango cha silaha (90%).
Vita hii inaweza kuharakisha uamuzi wa Iran “kuvuka mstari” — na nchi nyingine za Mashariki ya Kati (kama Saudi Arabia, Uturuki, au Misri) kufikiria kujihami kwa njia hiyo hiyo.
Kwa maana hiyo, vuguvugu la nyuklia linaweza kuenea kwa mataifa mengine — kama domino zinazoanguka moja baada ya nyingine.
Athari kwa Dunia Nzima
- Bei ya mafuta tayari imepanda kwa zaidi ya 10% tangu mashambulizi kuanza, ikitikisa masoko ya Asia, Afrika, na Ulaya.
- Tahadhari ya kijeshi imeongezeka: Marekani imepeleka meli zaidi kwenye Ghuba ya Uajemi, huku China na Urusi zikitoa matamko ya wasiwasi.
- Ulimwengu wa kiraia unaingiwa na hofu mpya: ya ajali ya nyuklia, au silaha kuingia mikononi mwa makundi yasiyo ya kiserikali.
Hitimisho: Vita ya Kimya Inalia Kwa Sauti Kubwa
Hili si tu pambano kati ya nchi mbili —Israel na Iran- ni vita vya falsafa mbili: ya kuzuia kabla ya kushambuliwa, na ya kujilinda hata kwa gharama ya kuvuka mipaka.
Dunia iko katika kipindi cha mpito: tukifika hatua ambapo silaha za nyuklia zinakuwa “kinga ya taifa”, mbio zitakimbizwa kwa kasi kuliko mazungumzo.
Swali la msingi si tu nani atashinda mapigano haya, bali:
Je, dunia itasalia salama pindi silaha hizo zitakapokuwa mikononi mwa watu wengi wenye maamuzi ya haraka?